Συστημική προσέγγιση

Η Συστημική θεωρία είναι ένα σύγχρονο επιστημονικό μοντέλο θεώρησης και κατανόησης της πραγματικότητας και βασίζεται στη Γενική Θεωρία των Συστημάτων, όπως τη διατύπωσε το 1968 ο βιολόγος Ludwig von Bertalanffy. Ωστόσο, σήμερα, αναφερόμαστε περισσότερο στη συστημική προσέγγιση, ως μια οπτική κάτω από την οποία μπορούμε να θεωρήσουμε την πραγματικότητα ως σύνολο και ως μια μέθοδο για να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα.

Οι Συστημικές σχολές ψυχοθεραπείας αναπτύχθηκαν στη Δύση από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 και έστρεψαν την ψυχολογική ματιά από το άτομο, στο «όλον» και από τις προσωπικές ιδιότητες, στις σχέσεις.

Η συστημική προσέγγιση προσφέρει μια διαφορετική θεώρηση των πραγμάτων καθώς βλέπει το άτομο ως μέρος ενός συνόλου – συστήματος και όχι σαν μία ξεχωριστή οντότητα. Σύμφωνα με τη συστημική προσέγγιση το άτομο γεννιέται και εξελίσσεται μέσα σε συστήματα, με κυρίαρχο εκείνο της οικογένειας. Σε κάθε σύστημα κάθε μέλος συνδέεται με όλα τα άλλα μέλη με ένα πλέγμα σχέσεων που υπερβαίνει τα μέλη και καθορίζει την πορεία και την εξέλιξη όλων.

Όπως σε όλα τα συστήματα έτσι και στην οικογένεια τα μέλη αλληλοεπηρεάζονται και αλληλοπροσδιορίζονται σε τέτοιο βαθμό, ώστε να γίνεται αδύνατη η κατανόηση της συμπεριφοράς του ενός, ανεξάρτητα από τη συμπεριφορά του άλλου. Δηλαδή μια οικογένεια, όπως και κάθε ζωντανό σύστημα, δεν είναι μια απλή σύναξη ατόμων, αλλά μια ενότητα, «ένα σύνολο» με τη δική του δομή, δικούς του κανόνες και στόχους.

Αυτή η θεωρητική προσέγγιση καθώς και η παρατήρηση της συναλλαγής ανάμεσα στα μέλη, αρχικά, οικογενειών σχιζοφρενών, οδήγησε στη ριζοσπαστική για την εποχή της θέση, πως η ψυχική ασθένεια δεν είναι ατομική υπόθεση αλλά οικογενειακή. Όταν υπάρχει δυσλειτουργία στο οικογενειακό σύστημα κάποιο ή κάποια μέλη του συστήματος μπορεί να εκφράσουν συμπτώματα. Ένα σύμπτωμα εκφράζει όχι μόνο τη δυσκολία ενός ατόμου, αλλά και του ευρύτερου συστήματος (οικογένειας), για αυτό και η οποιαδήποτε αξιολόγηση ψυχολογικών δυσκολιών σημαίνει και την αξιολόγηση του τρόπου «δυσλειτουργίας» της οικογένειας. Κατά συνέπεια και όλα τα άλλα συμπτώματα, δυσκολίες αλλά και αλλαγές που μπορεί να παρουσιάσει ένα άτομο στην προσωπική του πορεία και εξέλιξη είναι σε άμεση αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση με τα σημαντικά συστήματα στα οποία ανήκει.

Επομένως, στο πλαίσιο της θεραπευτικής σχέσης επισημαίνεται πόσο σημαντικό είναι να κατανοήσουμε το αίτημα για βοήθεια, του ατόμου ή της οικογένειας, σε σχέση με τους ρόλους και τη θέση του καθενός στο συγκεκριμένο σύστημα και στη συγκεκριμένη φάση ανάπτυξης του.

Με την εφαρμογή της συστημικής προσέγγισης στη θεραπευτική διαδικασία το πλαίσιο αναφοράς του ατόμου αλλά και το πεδίο δράσης του θεραπευτή διευρύνονται. Το άτομο που πάσχει, σωματικά ή ψυχικά, βγαίνει από την άδικη θέση του προβληματικού που από δική του και μόνο αδυναμία δεν μπορεί να προχωρήσει στη ζωή του. Η προσωπική πορεία συσχετίζεται με τις εξελικτικές φάσεις των αντίστοιχων συστημάτων που ζει και αναπτύσσεται, χωρίς ταυτόχρονα να θεωρείται ανεύθυνο και απλό υποχείριο της δυναμικής των ομάδων που ανήκει.

Ο συστημικός θεραπευτής αξιοποιώντας όλη αυτή τη γνώση βοηθά το άτομο να βρει νέους πιο λειτουργικούς τρόπους που θα το ενισχύσουν να βρει την εσωτερική ισορροπία στις ανθρώπινες σχέσεις του αλλά και στη σχέση του με τον εαυτό του.