Αν οι φράσεις «άστο για αύριο», «θα το κάνω αργότερα», «από Δευτέρα ξεκινάω» σας χαρακτηρίζουν, τότε µάλλον ανήκετε στο «κλάμπ» των αναβλητικών.
Είναι αλήθεια ότι όλοι μας έχουμε βρεθεί αντιμέτωποι με ατελείωτες λίστες με πράγματα που πρέπει να κάνουμε, τηλεφωνήματα που αναβάλλουμε, άγχος για προθεσμίες που πρέπει να προλάβουμε την τελευταία στιγμή, υποχρεώσεις και δεσμεύσεις που δεν ολοκληρώνονται. Ωστόσο, σύμφωνα με έρευνες, για μερικούς ανθρώπους (το 20% περίπου του πληθυσμού), η αναβλητικότητα, δηλαδή η τάση να αναβάλλουμε για κάποια άλλη χρονική στιγμή όσα πρέπει να κάνουμε άμεσα, αποτελεί τρόπο ζωής και μία μόνιμη στάση απέναντι στις προκλήσεις της καθημερινότητας.
Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η αναβλητικότητα είναι κατά βάση ένας συναισθηματικός μηχανισμός αντιμετώπισης του στρες και των απαιτήσεων του περιβάλλοντος, μέσα από τον οποίο οι άνθρωποι αποφεύγουν τη διαχείριση συνειδητών ή ασυνείδητων συναισθημάτων. Αντί να ασχοληθούμε με εργασίες και θέματα που μας αναστατώνουν συναισθηματικά, τα αναβάλλουμε και προτιμάμε να ασχοληθούμε με κάτι που θα μας τονώσει προσωρινά τη διάθεση. Η χρόνια αναβλητικότητα, μακροπρόθεσμα, προκαλεί συναισθήματα τύψεων και ντροπής, τα οποία με τη σειρά τους ενισχύουν την ήδη υπάρχουσα τάση των ανθρώπων για αναβολή και αποφυγή.
Τι μπορεί να κρύβεται όμως πίσω από την αναβλητική συμπεριφορά;
Φόβος αποτυχίας: Πολλοί άνθρωποι φοβούμενοι την αποτυχία και μια επερχόμενη απόρριψη από τους άλλους τείνουν να αποφεύγουν να δράσουν. Η τάση αυτή συνδέεται συχνά και με χαμηλή αυτοεκτίμηση, την αίσθηση δηλαδή ότι δεν αξίζουμε ή ότι δεν θα τα καταφέρουμε. Δεν είναι ασυνήθιστος βέβαια και ο φόβος κάποιου για την επιτυχία που μπορεί να τον ωθήσει στην αναβλητικότητα. Είναι γεγονός ότι η επιτυχής έκβαση ενός στόχου αποφέρει αναγνώριση αλλά και ευθύνες, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει άγχος και τάση για αποφυγή.
Τελειομανία: Η αναβλητικότητα μπορεί ακόμη να οφείλεται στην τελειομανία. Υπερβολικά τελειομανή άτομα, με υψηλές προσδοκίες και απαιτήσεις από τον εαυτό τους, στην προσπάθεια τους να τα καταφέρουν όλα τέλεια καταλήγουν να αναβάλλουν να ξεκινήσουν κάτι φοβούμενοι ότι μπορεί το αποτέλεσμα να μην είναι το επιθυμητό.
Δυσκολία αυτοελέγχου: Άτομα που παρουσιάζουν συχνά αναβλητική συμπεριφορά δυσκολεύονται να διαχειριστούν δύσκολα συναισθήματα (π.χ. άγχος, θυμός, απογοήτευση κλπ.) που συνήθως κρύβονται πίσω από την αναβλητικότητα τους και τα οποία μπορεί να τους αναστατώνουν σε μεγάλο βαθμό. Επιλέγουν επομένως την αποφυγή, που συνδέεται με άμεση ανακούφιση, από την επίτευξη δύσκολων και αβέβαιων μελλοντικών στόχων. Είναι θέμα αυτοελέγχου, θέλησης και αυτοκυριαρχίας, το οποίο σχετίζεται με την ικανότητα μας να καταστείλουμε μία παρόρμηση προκειμένου να επιτύχουμε ένα μελλοντικό στόχο.
Έλλειψη κινήτρου: Κάποιες φορές οι άνθρωποι που αναβάλλουν να ξεκινήσουν ή να ολοκληρώσουν μια συγκεκριμένη εργασία δεν έχουν κίνητρο. Το έργο που έχουν αναλάβει δεν το συνδέουν με τον εαυτό τους, δεν υπάρχει ενδιαφέρον οπότε χάνετε στην πορεία ο σκοπός που μπορεί να επανέλθει λίγο πριν ο χρόνος εκπνεύσει.
Οικογενειακό περιβάλλον: Αναβλητικοί δεν γεννιόμαστε, γινόμαστε. Οι παρεμβατικοί, ελεγκτικοί ή πολύ αυστηροί γονείς ουσιαστικά δεν ενθαρρύνουν τα παιδιά τους να πάρουν πρωτοβουλίες ή αποφάσεις, να δρουν ελεύθερα με σκοπό να αποκτήσουν ενδιαφέρον και κίνητρο για τη ζωή. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τα παιδιά αυτά μεγαλώνοντας να γίνονται παθητικοί ενήλικες. Συχνά ο θυμός και η καταπίεση που βίωναν ως παιδιά εκφράζονται με αναβλητική συμπεριφορά, ως μια μορφή αντίδρασης ή επανάστασης απέναντι στο συγκεκριμένο αυστηρό και καταπιεστικό οικογενειακό περιβάλλον.
Χαμηλά επίπεδα ενέργειας: Οι έντονοι ρυθμοί της σύγχρονης ζωής, η εργασιακή εξάντληση, τα υψηλά επίπεδα άγχους, η έλλειψη προσωπικού χρόνου εξαντλούν σε μεγάλο βαθμό τα αποθέματα φυσικής ενέργειας των ανθρώπων με αποτέλεσμα να αισθανόμαστε μονίμως κουρασμένοι. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα πολύ συχνά να αποφεύγουμε εργασίες ή στόχους, λέγοντας στον εαυτό μας ότι “δεν βρισκόμαστε στην κατάλληλη διάθεση για να ασχοληθούμε με αυτό».
Tι μπορούμε να κάνουμε πρακτικά για να σταματήσουμε να αναβάλλουμε;
Περιστασιακά όλοι μας διερχόμαστε από περιόδους αναβλητικότητας. Η αναβολή μειώνει άμεσα την ένταση και το στρες. Ωστόσο, η αναβλητικότητα αρχίζει να γίνεται πρόβλημα όταν κάποιος μονίμως νιώθει εξουθενωμένος ψυχικά και σωματικά, όταν νιώθει θλίψη και αδυναμία να ελέγξει τη ζωή του, να πάρει αποφάσεις, να αναλάβει στόχους, να οργανώσει και να διαχειριστεί καταστάσεις σε βαθμό που δημιουργεί πρόβλημα τόσο στον εαυτό του όσο και στους γύρω του. Σε τέτοιες πιο σοβαρές περιπτώσεις η βοήθεια από κάποιον ειδικό κρίνεται συχνά απαραίτητη, ώστε να κατανοηθούν τα αίτια της και να αποφευχθούν οι αρνητικές της επιπτώσεις. Σε λιγότερο σοβαρές περιπτώσεις κάποια απλά πρακτικά βήματα θα μπορούσαν να είναι πολύ βοηθητικά. Πιο συγκεκριμένα:
1. Φτιάξτε μια λίστα με τις εργασίες/υποχρεώσεις της ημέρας που πρέπει και επιθυμείτε να ολοκληρώσετε μέσα σε αυτή.
2. Χωρίστε τους στόχους σας σε μικρότερα κομμάτια. Με αυτόν τον τρόπο μπορείτε να ιεραρχήσετε τις εργασίες σας ανάλογα με το βαθμό σημαντικότητας ή δυσκολίας που έχουν, ώστε να διαχειριστείτε καλύτερα το χρόνο σας, αφήνοντας αρκετό χρόνο για κάθε δράση αλλά και χρόνο για ξεκούραση ενδιάμεσα.
3. Επιλέξτε ρεαλιστικούς και εφικτούς στόχους κάθε φορά. Είναι σημαντικό να είστε ειλικρινείς με τον εαυτό σας και να επιλέξετε να δεσμευτείτε να εργαστείτε σε συγκεκριμένα πράγματα που μπορούν να υλοποιηθούν κάθε φορά σε σχέση με το χρόνο που έχετε στη διάθεση σας, χωρίς να πιεστείτε να κάνετε περισσότερα, ακόμα κι αν έχετε στην πορεία αυτή τη διάθεση.
4. Μην περιμένετε τις τέλειες συνθήκες για να δραστηριοποιηθείτε. Καθώς αναλαμβάνετε δράση, είναι πιθανό να συναντήσετε αντίσταση, με τη μορφή δικαιολογιών, κακής διάθεσης και αποθάρρυνσης. Αντιμετωπίστε την αντίσταση με την επιμονή και τη δέσμευση στο στόχο σας και συνεχίστε να εργάζεστε πάνω σε αυτόν με οποιαδήποτε συναισθήματα έρθουν στην επιφάνεια.
5. Ανταμείψτε γενναιόδωρα τον εαυτό σας όταν ολοκληρώσετε κάποιο στόχο. Μη ξεχνάτε να επιβραβεύετε τον εαυτό σας για κάθε προσπάθεια μικρή ή μεγάλη. Το συναίσθημα της ικανοποίησης και της ευχαρίστησης που θα νιώσετε θα είναι το κίνητρο σας για την επίτευξη του επόμενου στόχου σας.
Είναι πολύ σημαντικό να αναρωτηθούμε κατά πόσο η αναβλητικότητα μας επηρεάζει αρνητικά τη ζωή μας και να αντιληφθούμε τους λόγους για τους οποίους αναβάλλουμε. Κατανοώντας τα αυτά θα είναι πιο εύκολο να διαχειριστούμε τη συμπεριφορά μας, να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε τόσο πολύ αυτό που πρέπει να κάνουμε και να αφιερώσουμε τον χρόνο μας στο να το κάνουμε.
Νίκη Μουλαγιάννη 