Όλοι φέρνουμε μέσα μας ένα σύστημα πεποιθήσεων το οποίο καθορίζει τις σκέψεις μας, τα συναισθήματα μας, τις επιλογές μας και την εν γένει πορεία μας στη ζωή. Το σύστημα πεποιθήσεων μας είναι η βάση μέσα από την οποία αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Διαμορφώνουμε τις πεποιθήσεις μας από πολύ μικρή ηλικία και στη διάρκεια της ζωής μας δημιουργούμε εμπειρίες που να ταιριάζουν με αυτές τις πεποιθήσεις. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτές οι πεποιθήσεις μας έχουν εξυπηρετήσει μέχρι ένα σημείο στη ζωή μας. Το πρόβλημα ξεκινά όταν κάποιες από αυτές τις πεποιθήσεις γίνονται περιοριστικές σε τέτοιο βαθμό που περιορίζουν τη λειτουργικότητα του ατόμου, δημιουργούν αδιέξοδα σε προσωπικό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο και του στερούν τη δυνατότητα να βιώσει ευχαρίστηση και ικανοποίηση από τη ζωή του.
Τί είναι οι περιοριστικές πεποιθήσεις;
Η έννοια των περιοριστικών πεποιθήσεων αναπτύχθηκε από τον ψυχολόγο Albert Ellis. O Ellis υποστήριζε ότι «οι άνθρωποι, δεν αισθάνονται άγχος, στρες, δυστυχία εξαιτίας αυτών που τους συμβαίνουν, αλλά εξαιτίας αυτών που λένε οι ίδιοι στον εαυτό τους για αυτά που τους συμβαίνουν».
Με τον όρο περιοριστικές πεποιθήσεις εννοούμε τα συμπεράσματα στα οποία έχει καταλήξει ένας άνθρωπος και αφορούν είτε τον εαυτό του, τον οποίο προσδιορίζουν ποιοτικά ως ανασφαλή και ανεπαρκή, είτε τη ζωή, την οποία παρουσιάζουν γεμάτη δυσκολίες και κινδύνους.
Πώς διαμορφώνονται;
Οι περισσότερες από τις πεποιθήσεις μας είναι βαθιά ριζωμένες μέσα μας από την παιδική μας ηλικία, από τους γονείς μας και άλλους ενήλικες που είχαν επιρροή πάνω μας. Ένα μικρό παιδί δεν έχει αναπτύξει πλήρως την ικανότητα να αξιολογεί τις πληροφορίες που παίρνει από το περιβάλλον του και επομένως δέχεται πιο εύκολα και χωρίς αμφισβήτηση τους χαρακτηρισμούς και τα συμπεράσματα που του επιβάλλει το περιβάλλον του ακόμα και όταν αυτά δεν είναι αληθινά. Επίσης, είναι πιθανό, μια πεποίθηση να δημιουργηθεί κάποια στιγμή στη διάρκεια της ζωής μας, όταν το μυαλό μας δημιούργησε μια λανθασμένη γενικότητα που βασίστηκε σε ένα ή περισσότερα συγκεκριμένα γεγονότα που συνέβησαν στη ζωή μας. Μέσα από τις εμπειρίες δημιουργούνται συνάψεις στους νευρώνες του εγκεφάλου. Όσο οι εμπειρίες αυτές επαναλαμβάνονται, οι συνάψεις αυτές ισχυροποιούνται και με βάση αυτές πλέον ερμηνεύεται το εξωτερικό περιβάλλον.
Όσο μεγαλώνουμε, οι πεποιθήσεις που κουβαλάμε προσδιορίζουν την αντίληψη που έχουμε για τον εαυτό μας και τη ζωή μας. Οι άνθρωποι συχνά ενισχύουν αυτές τις πεποιθήσεις χωρίς να αμφισβητούν την εγκυρότητα τους. Έτσι πολύ συχνά ενισχύονται παράλογες και περιοριστικές πεποιθήσεις όπως: «για να είμαστε ευτυχισμένοι πρέπει να μας αγαπούν και να μας εγκρίνουν σχεδόν όλοι», σκέψεις όπως: «η ζωή είναι σκληρή και άδικη», «είμαι άτυχος-η», «θα μείνω μόνος-η», «όλοι θέλουν να με εκμεταλλευτούν», «δεν αξίζω» κλπ.
Με τον καιρό οι περιοριστικές αυτές πεποιθήσεις μεγαλώνουν, παγιώνονται και ισχυροποιούνται. Αρχίζουν να ορίζουν τις σκέψεις, τις επιλογές, τις αποφάσεις και τα συναισθήματα μας. Χαράσσουν το δρόμο μας χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Αυτό συμβαίνει ακριβώς επειδή αποτελούν για καθέναν από εμάς βασικές «αλήθειες» με τις οποίες μεγαλώσαμε. Ταυτόχρονα όμως μπορούν να οδηγήσουν σε αδιέξοδα και να προκαλέσουν πολύ πόνο στη ζωή ενός ατόμου.
Πώς μπορούμε να τις υπερβούμε;
Μια βασική αρχή της ψυχοθεραπείας υποστηρίζει ότι οι σκέψεις μας διαμορφώνουν τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές μας και όχι το εξωτερικό περιβάλλον. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην αλλαγή του τρόπου σκέψης και την αναδιαμόρφωση των πεποιθήσεων, χωρίς απαραιτήτως να αλλάζουν οι εξωτερικοί παράγοντες.
Μέσα από την ψυχοθεραπεία το άτομο μαθαίνει να παρατηρεί τις σκέψεις και τα συναισθήματα του με επιείκεια και χωρίς κριτική. Έτσι σιγά σιγά μπορεί να εντοπίσει τις ψευδείς και λανθασμένες πεποιθήσεις που το κρατούν πίσω και να κατανοήσει πώς αυτές οι πεποιθήσεις διαμορφώνουν τις καθημερινές του εμπειρίες. Από τη στιγμή που το άτομο αρχίζει να παρατηρεί τις σκέψεις και τα συναισθήματα του και να μαθαίνει πώς το μυαλό κατασκευάζει τις πεποιθήσεις, αρχίζει να αναγνωρίζει ποιες πεποιθήσεις είναι αληθινές και να αμφισβητεί όσες δεν είναι. Με τον καιρό και την εξάσκηση, αυτή η συνειδητοποίηση επιτρέπει στο άτομο να μη ζει πλέον σαν φυλακισμένο μέσα στο ίδιο του το μυαλό.
Κάθε φορά που βιώνουμε ένα αρνητικό συναίσθημα μπορούμε να αναρωτηθούμε ποια αρνητική πεποίθηση έχει ενεργοποιηθεί. Να αναρωτηθούμε αν αυτή η πεποίθηση είναι αληθινή ή ψευδής, από που προέρχεται και τί εξυπηρετεί η ύπαρξη της στο παρόν μας. Μέσα από την παρατήρηση, την αξιολόγηση και την αμφισβήτηση, φθάνουμε σε ένα σημείο όπου οι περιοριστικές μας πεποιθήσεις εξασθενούν, ενώ μέσα από την εξάσκηση νέες συνάψεις δημιουργούνται στον εγκέφαλο μας που αντικαθιστούν τις παλιές και αρνητικές πεποιθήσεις με νέες και υγιείς.
Μόνο όταν έχουμε επίγνωση των βασικών μας πεποιθήσεων μπορούμε να ελέγξουμε το μυαλό μας, τα συναισθήματά μας, τις συμπεριφορές και τις επιλογές μας. Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση με τον εαυτό μας και τους άλλους και να δημιουργήσουμε νέα σενάρια ζωής, μιας ζωής που επιθυμούμε και επιλέγουμε.
Νίκη Μουλαγιάννη 